Het briefje van Germaine

Helge Prinsen uit Vlissingen heeft bovenstaand boodschappenbriefje van haar oma (‘wij noemden haar bonma’) Germaine Verhulst-Lippens altijd bewaard. Ze schreef het briefje op 88-jarige leeftijd, vier jaar voordat zij in 1997 overleed.

Helge mailt: "In die tijd rookte ze zo nu en dan nog een ‘Belindasigaretje’, bijvoorbeeld als er een vriendin op bezoek kwam. Dat sigarettenmerk bestaat inmiddels niet meer. Verder hield ze van zoetigheden: ‘kletsmajoor, nootenkoek, rozijnen bollen’. Kipfilet (‘kipfielé’) at ze zeker driemaal in de week omdat dat makkelijk klaar te maken was, evenals rijst. Eén regel kan ik niet ontcijferen: ehan? chan? En dan ook nog 2x. Champignons of shampoo? Daar zal ze toch geen twee stuks van moeten hebben. Waarschijnlijk is het iets van koek of snoep geweest."

Hier was Germaine tegen de 90. Ze was een bescheiden vrouw, schrijft Helge. Ze cijferde zichzelf meestal weg. Ze was zuinig, behalve op kleding. Haar hele leven liep ze op hoge hakken, die tegen het eind van haar leven wel steeds lager werden. Boodschappen deed ze de laatste jaren alleen bij de Edah omdat die maar 300 meter van haar huis was. Ze heeft altijd geweigerd een boodschappentas op wieltjes te nemen.

Zo was Germaine.

Ze werd in 1904 geboren in Watervliet (België). Helge: "Op haar zestiende ging ze in de linnenkamer werken van hotel Noordzee Boulevard in Vlissingen. Dat hotel bestaat niet meer. Later leerde ze mijn opa kennen, die toen stuurman was. Als kapiteinsvrouw heeft ze heel de oorlog alleen met mijn moeder gewoond omdat opa vanwege de koopvaardij in Engeland zat. Na de oorlog kocht opa een (driedubbel) huis aan de boulevard in Vlissingen. Mijn moeder woont daar nog steeds. En mijn zoon woont nu in het huis van bonma."

Germaine werd vroeg weduwe.

Haar man overleed toen ze 58 jaar was. Helge: "Mijn opa heeft heel z'n leven gevaren. Hij zou nog één reis moeten maken voordat hij met pensioen zou gaan op z'n 58ste. Maar hij had last van z'n maag. Daar is hij toen succesvol aan geopereerd maar twee dagen daarna is hij overleden aan trombose. In feite is m'n oma altijd alleen geweest. Ze heeft één dochter gekregen, mijn moeder. Opa kwam af en toe wel met verlof, maar dat was maar een maand of drie per jaar. Hij was een autoritaire, stille man die bijvoorbeeld nooit heeft gepraat over de twee keer dat het konvooi naar Amerika waarin hij voer door de Duitsers werd getorpedeerd."

Germaine was geen keukenprinses.

"Koken vond ze maar niks", weet Helge. "Als het maar makkelijk was. Toen we eens een plankje voor haar koffiezetapparaat in haar kleine en ouderwetse keukentje hadden geschroefd zei ze: ‘ohhhh wat fijn, het lijkt nu net alsof ik een Amerikaanse keuken heb!’"

En zo teken je aan de hand van één boodschappenbriefje een heel leven op. Mooi is dat.

Vaste vondsten

Briefjesverhaal

Een jaar geleden schreef ik in Volkskrant Magazine over Katje:

'Katje' is een briefjesschrijfster die ik geregeld tegenkom tijdens de weekboodschappen. Dat wil zeggen, ik vind de door haar geschreven briefjes. Ze schrijft bijna altijd wat haar geliefde NIET moet halen. En eindigt altijd lief  met een hartje of 'kussie'. Als je op een gegeven moment bijna tien briefjes van één persoon hebt, krijg je het gevoel iemand te kennen.

Dat heb ik ook met deze briefjes:

Trillerig handschrift, breekbare vrouw. Bij ieder briefje dat ik van haar in handen kreeg probeerde ik af te lezen hoe het met de vrouw is. Wordt haar handschrift brozer? Brokkelt haar gezondheid met de week verder af? Valt ze nog niet om? Zolang ze briefjes bleef maken en stug de woorden volledig bleef opschrijven, bleef ik hoop houden.

Lange tijd kreeg ik de briefjes van de breekbare vrouw via de post, in een envelop met daarin een hele stapel briefjes. Altijd gevonden door dezelfde verzamelaar, bij zijn vaste supermarkt. Hij maakte standaard een rondje over de parkeerplaats om briefjes te zoeken en vond geregeld een briefje van de vrouw. Ik keek uit naar de enveloppen vol briefjes, in de hoop een briefje tegen te komen van mijn favoriete oude vrouw.

Tot ik plots geen post meer kreeg van mijn vaste verzamelaar. Ik heb nooit geweten waarom niet.

Nu vraag ik me ook al af hoe het met hem is...

Vergeten op één been

Briefjesverhaal

Op dinsdag 2 december kreeg ik een interessante mail van Hans Lemmen:

'Ik ben kunstenaar en maak soms een beeld maar vooral tekeningen. Mijn werk staat in verschillende steden en hangt in een aantal musea. Onlangs ben ik begonnen aan een nieuw beeld. Een beeld dat over het hele oppervlak is beplakt met boodschappenbriefjes. Het wordt een vrij realistisch beeld van een staand persoon die een hand voor de ogen houdt. Alsof hij/zij nadenkt over iets dat nog op het briefje had moeten staan. Maar je zou ook kunnen denken dat die persoon zich plotseling een fundamentele vraag stelt. Bijvoorbeeld over haar/zijn rol als consument of over iets anders. Als ik de benodigde briefjes zelf zou moeten verzamelen zou dat jaren duren. Daarom wil ik vragen of jullie me er aan kunnen helpen. Het hoeven geen speciale exemplaren te zijn.'

Nu heb ik inmiddels honderden briefjes in mijn verzameling, die kan ik lang niet allemaal analyseren voor Volkskrant Magazine en dit leek mij wel een goede bestemming. Ik mailde Hans dat hij ze kon krijgen. Onder de voorwaarde dat hij me op de hoogte zou houden van het project.

Dat heb ik geweten.

Bijna wekelijks stuurde Hans me mails met foto's over de voortgang. En ik vond het fantastisch om het beeld langzaam vorm te zien krijgen.

Nu nog een stevige constructie voor de kop en dan kan de bedekking met kunststof beginnen.

Met één betonnen voet staat hij stabiel op een been. Nu nog afwerken en dan de briefjes...

Exact twee maanden na de eerste mail was het moment gekomen om briefjes te gaan plakken. In een pakketje gingen de eerste 600 briefjes richting werkplaats van Hans. Leuk om te zien hoe de eerste briefjes op het beeld gingen:

Voor de kop (veel detail) is een grote dichtheid aan kleine briefjes nodig, om de bollingen en holtes te kunnen volgen.

Meer, meer, meer!

Vlak voor de deadline ontdekte Hans dat hij onvoldoende briefjes had omdat niet alle briefjes bruikbaar bleken. Inmiddels moest ik ongeveer alle reserves aanspreken om nog meer geschikte briefjes te vinden maar uiteindelijk ging er een tweede lading van 200 briefjes zijn kant op.

Hans ging meteen enthousiast door met plakken.

Inmiddels wist hij ook wat de titel van het werk zou worden: Vergeten op Een Been. (Het andere been raakt de grond niet.) Hans zegt daarover: 'Zoals altijd bij mijn werk komt de interpretatie pas achteraf, los van wat ik van te voren ook bedenk waar het werk over gaat.' Het thema vergeten heeft voor hem persoonlijk te maken met zijn ouders. Hij laat de interpretatie van het beeld echter graag over aan de mensen die het beeld komen bekijken: 'Iedereen zal waarschijnlijk een ander verhaal erbij hebben en dat wil ik ook zo houden.'

Hoe bedenk je het?

Over de totstandkoming van het beeld zegt Hans het volgende:

'Mijn tekeningen ontstaan meestal zonder dat ik er echt bij ben. Het is een mannetje in mijn hoofd dat ze maakt, de holenbroeder noem ik hem. Als een tekening bijna af zijn grijp ik pas bewust in.

Zo ook met een beeld. Tegen mijn gewoonte in stond ik een keer om 6 uur op. Ik zat op de bank en kreeg zomaar een idee voor het maken van een beeld. Ik maak maar heel zelden een beeld. Ik wist dat het iets moest zijn dat met boodschappenbriefjes beplakt zou worden. Vervolgens tekende ik een figuur die zijn hoofd vastgrijpt met zijn hand op zijn gezicht. Dat gebaar moest zowel uitdrukken dat hij iets vergeten was, alsook totale wanhoop. Dat laatste wellicht vanwege een plotseling inzicht in het eigen ongeremd consumeergedrag.

In alle vroegte morgens googelde ik op "boodschappenbriefjes" om te kijken of en hoe ik aan heel veel briefjes kon komen. Ik kwam meteen uit bij de site boodschappenbriefjesonline.nl en een half uur later had ik al de toezegging dat ik de briefjes mocht gebruiken... dat was een heel hoopvol begin.

Maar ik moest aan drie versies van het beeld beginnen voordat het goed was. Het hoofd was toen inmiddels los van de hals gedacht.

Net als bij de tekeningen ben ik zelf de eerste toeschouwer en dus ook de eerste persoon die een interpretatie van het beeld geeft. Omdat het idee als het ware uit het onderbewuste komt en ik het dus niet uitdenk, moet ik zelf ook eerst kijken waar het werk voor mij over gaat. Mijn ervaring is dat heel veel verschillende mensen ieder hun eigen resolute 'uitleg' hebben over een tekening of beeld van mij. Dat vind ik prima want dat is ook een wezenlijk onderdeel van mijn werk. Andere interpretaties zijn voor mij evenveel waard als die van mijzelf. Het is gevaarlijk om mijn eigen interpretatie te geven want ik heb gemerkt dat mensen die niet gewend zijn kunst zelf te interpreteren, mijn verhaal dan voor de enige 'ware' versie zien en daardoor verder niet meer nadenken.

Ondanks dat risico wil ik zeggen dat het beeld voor mij heeft te maken met mijn ouders. Mijn vader zit al zo'n vijf jaar in een verpleeghuis en is ernstig dement. Mijn moeder zit in een verzorgingshuis daar om de hoek. Haar geheugen is zo goed als weg doordat ze zo suf is door de dagelijkse lading aan verschillende medicijnen. Een of twee dagen per jaar is ze op onverklaarbare wijze ineens helder. Mijn vader is op op 1 maart overleden, daags na het gereedkomen van het beeld. Dat maakt het rond op een bepaalde manier. 

Natuurlijk heeft dit een impact op mij en als ik het beeld zie denk ik daar aan. Maar ik weet zeker dat andere mensen hun eigen verhaal zullen hebben als ze het beeld zien. Of juist geen verhaal: je kunt het ook alleen maar mooi of lelijk vinden... Dat is de magische eigenschap van kunst.'

>> Het beeld Vergeten op Een Been van Hans Lemmen is van 7 maart tot en met 4 april te zien in Ornis A. Gallery, Hazenstraat 11 in Amsterdam. Openingstijden: woensdag tot en met zaterdag van 12.00 tot 18.00 uur (of op afspraak).

Feest der Letteren 2015: Onbedoelde Literatuur

Briefjesverhaal

Op zaterdag 28 februari werd Tefke van Dijk onder het motto Onbedoelde Literatuur geïnterviewd over Psychologie van het boodschappenbriefje tijdens het jaarlijkse Feest der Letteren in de Bijenkorf Amsterdam. Daarnaast hielden zes auteurs (waaronder Arie Boomsma, Herman Koch en Niña Weijers) een voordracht uit hun eigen onbedoelde literatuur, bestaande uit mailconversaties en Whatsapp-gesprekken.

Tijdens het jaarlijkse Feest der Letteren in de Bijenkorf Amsterdam signeerden bekende auteurs hun werk in de Lichthal op de eerste etage. Een aantal van hen werd live geïnterviewd op de vierde etage. Bekijk hier een filmpje van de middag.

De voordrachten en het interview met Tefke zijn georganiseerd in samenwerking met literatuurmagazine Das Magazin. Cabaretière Carolien Borgers zorgde voor de presentatie, het interview en de muziek.

Hieronder een fotoverslag van het interview:

(Foto's: Vincent Moll)

Nieuwe (familie)woorden

Briefjesverhaal

Het boodschappenbriefje met de groene Biotekst heeft veel reacties opgeleverd met nieuwe (familie)woorden. Denk bijvoorbeeld aan gagaanders in plaats van komkommers (bij de familie Duineveld uit Santpoort-Noord). 

Bart Schnoor laat weten: "Toen onze Lotte 4 jaar was had ze het steeds over meisjeskaas. Pas later ontdekten we dat ze belegen kaas bedoelde. Dit ten onderscheid van jongenskaas (jonge kaas), de favoriet van haar broer Bram. Sindsdien hebben wij het over jongens- en meisjeskaas."

Andere gerechten doen het ook goed. Zo gebruikt de Nijmeegse familie Zijlmans wokkoli als het gaat om gewokte broccoli en spreken ze van streupweufels sinds ze op een avond een aantal afleveringen van de Borgen-reeks bekeken, onder het genot van thee met... jawel... stroopwafels.

De man van Jokelien Vles zette eens op de boodschappenlijst Serial in plaats van Cereal. Zij krabbelde daarachter Killer! Dat is nu hun running gag.

Ook uit de mail: "Onze jongste dochter Lola noemt steevast spaghetti Bolognese zodra we het gerecht op tafel zetten spaghetti bolle Jezus. Helemaal ingeburgerd in ons huis en ook wanneer we uit eten bij de Italiaan. De oudste dochter Lotte had het al vroeg over Makinesi wanneer ze Chinees voorgeschoteld kreeg. Wij namen die namen natuurlijk over tot vandaag de dag..."

Mailer Arjen Boswijk schrijft overigens ook altijd mlek voor melk wegens de dyslectische kinderen in de groep vier van zijn vrouw... Nu schijnt dat niet zoveel uit te maken voor het begrip van woorden. Kijk maar. Ook leuk in de categorie kindertaal: de dochter van Ellen van Herk vroeg als kleuter: 'waarom gaan wij nooit koemeppen?' (gourmetten).

Het levert ook mooie persoonlijke familieverhalen op, bijvoorbeeld van Piet Glasbergen uit Meppel:

"Mijn vader was geboren in 1900 en ging dus in 1965 met pensioen. Mijn moeder dacht dat ze in een financieel diep gat zouden vallen. Ze had daarom al wat voorraden aangelegd in de vorm van koffie (als er een aanbieding was bij De Gruyter), badhanddoeken en lakens, kortom: ze konden een eerste klap opvangen. Omdat mijn vader pensioen genoot van het ABP kreeg hij in de jaren die op zijn pensionering volgden steeds de prijscompensatie erbij als de ambtenarensalarissen stegen. Ergo, in plaats van minder kregen ze eigenlijk steeds meer pensioen. Dat deed mijn ouders ertoe besluiten om voortaan roomboter in plaats van margarine te gebruiken. Je raadt het al: roomboter heet bij ons in de familie nog steeds AOW-boter! Ik ben inmiddels zelf al een flink aantal jaren met pensioen. Wij hebben de traditie van mijn ouders overgenomen c.q. voortgezet, ondanks het feit dat de prijscompensaties niet altijd doorgang vinden!"

Ken jij ook zulke verhalen of weet jij nog typische familiedingetjes als het om woorden voor etenswaren gaat?

Limburgs azijnkonijn

Briefjesverhaal

Kiek Bigot las in Volkskrant magazine het boodschappenbriefje van 27/12/14 en mailt dat alle ingrediënten lijken te horen bij een recept voor in azijn gemarineerd konijn.

Ze kreeg het recept van een Limburgse vriend, die het weer van zijn moeder had. Dat is te leuk om niet te delen. Komt-ie:

Ingrediënten

1 konijn of 4 bouten

Gewone ontbijtkoek

Voor de marinade 

Blanke azijn, 1 of 2 flessen
6 blaadjes laurier
2 uien, gesneden
15 witte peperkorrels, gekneusd

Bereiding

Konijn(enbouten) 24 uur marineren en volgende dag laten uitlekken, dichtschroeien in boter of margarine (de vriend zweert bij Blue Band), een beetje marinade en een scheutje witte wijn erbij. Anderhalf uur heel zacht stoven en dan 2 à 3 eetlepels rinse appelstroop toevoegen. Nog een uur stoven, flinke plakken gewone verkruimelde ontbijtkoek erbij. Nog een half uur stoven, tot het vlees van het bot valt. Steeds een beetje vocht toevoegen als het te droog wordt.

Over de hoeveelheid ontbijtkoek twijfelt ze en ze besluit het uit te zoeken. Het blijkt lastig: het aantal plakken ontbijtkoek moet 'op gevoel': 3 of 4 of 5... Succes!

In het gareel?

Gastanalyse van Inge Vollaard

Januari is de maand van 'gewoon' en 'weer in het gewone gareel' maar hoe lang houden we ons eenvoudige leventje vol? In de tweede week van het jaar komen er toch wat barstjes in onze goede voornemens. Een week van soberheid en gezonde, niet-dikmakende etenswaren is al hartstikke mooi. Wat waren we sterk, een spaatje bij de nieuwjaarsborrel met een tomaatje erbij! We gaan nu weer voorzichtig aan de chips met saus en een lekker puddinkje toe. Dat hebben we wel verdiend na het vertonen van zoveel kracht. En binnenkort is het Blue Monday, dan willen we toch wel wat troostdingetjes voor het grijpen hebben! Maar vooruit, de vitamientjes blijven ook belangrijk, dus wat mandarijntjes horen in de winkelmand. Het was een paar dagen koud en we hadden het alweer erreg druk: het leesbaar schrijven hielden we niet meer vol tot aan het einde van ons lijstje...